نوتام (NOTAM) چیست؟ و نوتام های ایران را چگونه پیدا کنم

در این مقاله با مفهوم NOTAM یا «نوتام» و نحوه دسترسی به نوتام‌های معتبر ایران آشنا می‌شویم؛ اعلامیه‌ای حیاتی که اطلاعات به‌روز درباره خطرات و شرایط غیرعادی مسیر پرواز را در اختیار خلبانان قرار می‌دهد. نقش نوتام در ایمنی پروازها، ساختار استاندارد آن، کاربردهای آن در پرواز با پاراگلایدر و نمونه‌هایی واقعی از جمله نوتام‌های ایران بررسی شده‌اند.

تعریف نوتام و نقش آن در ایمنی پرواز

نوتام به انگلیسی NOTAM (به اختصار از «Notice to Airmen» یا «Notice to Air Missions») اعلامیه‌ای است که اطلاعات ضروری و به‌روز پیرامون شرایط غیرعادی یا خطرناک مسیر و محل پرواز را به خلبانان می‌رساند به عبارت دیگر، پیام‌های NOTAM وضعیت «غیرعادی» یک بخش از سامانه ملی هواپیمایی (NAS) را اطلاع می‌دهند – مثلاً بسته شدن موقت یک باند، از کار افتادن یک ایستگاه ناوبری، اعلام تمرین نظامی یا هر تغییری که برای ایمنی پرواز باید به خلبان اطلاع داده شود. این اعلان‌ها برای تمامی کاربران آسمان (از جمله هواپیماهای مسافری و پرنده‌های سبک مانند پاراگلایدر) حیاتی هستند، زیرا یک نقص یا خطر پنهانی در مسیر پرواز می‌تواند منجر به حادثه شود. اطلاع از NOTAMها بخش الزامی برنامه‌ریزی پرواز هر خلبان است تا بدین‌وسیله « انتخاب مسیر جایگزین یا لندینگ اضطراری» را با توجه به شرایط به‌روز شده انجام دهد.

تاریخچه‌ی نوتام (NOTAM) و تغییر نام آن

سیستم NOTAM پس از تصویب کنوانسیون شیکاگو در سال ۱۹۴۷ شکل گرفت. بلافاصله پس از تصویب این کنوانسیون بین‌المللی هوانوردی، کشورهای مختلف اعلامیه‌هایی تحت عنوان “Notice to Airmen” منتشر کردند تا اطلاعات ناگهانی و ضروری را در اختیار خلبانان قرار دهند. در عمل، از دهه ۱۹۵۰ به بعد «Notice to Airmen» به اختصار NOTAM شناخته شد و در ضمیمه ۱۵ سازمان بین‌المللی هواپیمایی (ICAO) قالب استانداردی برای آن تعریف شد. در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای تغییر این نام صورت گرفت. در دسامبر ۲۰۲۱ سازمان FAA آمریکا نام «Notice to Air Missions» را به عنوان نسخه‌ی بدون جنبه جنسیتی “Airmen” معرفی کرد تا «اعلامیه‌های پروازی شامل همه خلبانان و مأموریت‌ها باشد». اما در فوریه ۲۰۲۵ این تغییر مجدداً به حالت قبلی برگشت و اصطلاح رسمی دوباره «Notice to Airmen» شد. (در عمل، این تغییر نام تأثیری بر کارکرد فنی سیستم NOTAM ندارد.) به طور خلاصه، نه تنها در آمریکا، بلکه عموماً در سراسر جهان این اختصار به عنوان اعلامیه‌‌ای به خلبانان پذیرفته شده است.

در تاریخ هوانوردی، مواردی وجود داشته‌اند که اهمیت حیاتی نوتام‌ها را در حفظ ایمنی پروازها به‌خوبی نشان می‌دهند. یکی از مهم‌ترین این موارد به رویدادهای ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ بازمی‌گردد؛ زمانی که ایالات متحده در پی حملات تروریستی گسترده، به‌سرعت تمام پروازهای غیرنظامی را در آسمان خود به حالت تعلیق درآورد. در پی این تصمیم، آمریکا اعلام  نوتام اضطراری به‌سرعت صادر شد تا اطلاع‌رسانی به تمام خلبانان و شرکت‌های هواپیمایی انجام گیرد. این اقدام فوری، نقش تعیین‌کننده‌ای در مهار بحران و جلوگیری از حوادث احتمالی دیگر ایفا کرد و اکنون به عنوان یکی از نمونه‌های کلاسیک استفاده مؤثر از نوتام در شرایط فوق‌العاده شناخته می‌شود.

همچنین در جریان حمله موشکی ایران به اسرائیل در فروردین ۱۴۰۳، ایران اعلام نوتام هوایی کرد  و بخش‌هایی از فضای هوایی خود را به‌طور موقت برای پروازهای غیرنظامی محدود نمود. این اقدام با هدف تأمین ایمنی پروازها در مناطق درگیر انجام شد و نمونه‌ای واقعی از کاربرد عملی نوتام در شرایط نظامی و اضطراری محسوب می‌شود.

ساختار پیام NOTAM به زبان ساده

هر پیام NOTAM از چند بخش مشخص تشکیل شده که ترتیب و قالبی استاندارد دارند. به طور خلاصه این بخش‌ها عبارتند از:

• خط Q (Qualifier): یک کد ترکیبی که نوع هشدار را مشخص می‌کند (مثلاً هشداری درباره ناوبری، روشنایی باند، حرکت وسایل پرنده، تمرینات و غیره). مثلاً کد «WP» معمولاً به تمرین‌های پاراگلایدر/چتربازی اشاره دارد.

• شناسه موقعیت: کد ICAO چهارحرفی محل اثر نوتام است (مانند نام فرودگاه یا منطقه اطلاعات پرواز). به کمک این شناسه، خلبان می‌داند پیام مربوط به کدام ناحیه هوافضا است.

• دوره اعتبار: شامل زمان شروع (B) و پایان (C) اعتبار نوتام است، معمولاً به زمان جهانی (UTC) گفته می‌شود. این بازه مشخص می‌کند که پیام از چه زمانی فعال است.

• ساعات هر روز: اگر نوتام فقط در ساعات معینی از روز یا در روزهای خاص هفته فعال باشد، بازه‌های زمانی دقیق هر روز یا روزهای مشخص (D) آورده می‌شود (مثلاً «هر روز از ۰۶۰۰ تا ۱۸۰۰Z»).

• متن توضیحی: شرح فشرده‌ای که خود پیامِ اصلی را تشکیل می‌دهد؛ این قسمت جزئیات تغییر وضعیت را با استفاده از کلمات اختصاری ICAO و اعداد بیان می‌کند. برای مثال، ممکن است نوشته شود «RWY 17L CLSD» به معنی «باند ۱۷L بسته است»، یا «DANGER AREA… WEF…» برای اشاره به منطقه خطرناک با جزئیات جغرافیایی.

به عنوان نمونه، NOTAM زیر را در نظر بگیرید (خطوط معنی‌دار انتخاب شده است):

این پیام فرضی یعنی «تمرین پرش چتر یا پاراگلایدر بر فراز فرودگاه (مختصات…) انجام می‌شود؛ محدودیت ارتفاع از سطح زمین تا FL080 است». فهم این ساختار به خلبان کمک می‌کند بخش‌های مهم (چه کسی، کجا، چه وقتی، چه چیزی) را سریع تشخیص دهد.

کاربردهای عملی نوتام‌ (NOTAM) برای خلبانان پاراگلایدر

در پرواز با پاراگلایدر (به ویژه پروازهای طولانی و فرامنطقه‌ای)، اطلاع از NOTAMها نقش کلیدی در ایمنی دارد. برای مثال:

• پروازهای مسافت طولانی (XC): مسیرهای طولانی در بر گیرنده فضای هوایی متنوعی است و ممکن است در طول مسیر با محدودیت‌های موقت یا خطراتی مواجه شوید. مطالعه‌ی NOTAMها در طول مسیر (تا شعاع چند ده کیلومتر از پیش‌بینی مسیر) نشان می‌دهد کدام مناطق یا مسیرها مسدود یا خطرناک هستند. در غیر این صورت ممکن ناخواسته وارد منطقه ممنوعه یا تحت پوشش تمرینی شوید.

• مناطق ممنوعه یا محدود: برخی مناطق هوایی (مثلاً حریم فرودگاه‌ها، سایت‌های نظامی، مناطق مرزی و…) همیشه یا گاهی از ورود آزاد هواپیماها جلوگیری می‌کنند. NOTAM می‌تواند فعال شدن موقتی این مناطق را اعلام کند، مثلاً اگر یک نمایش هوایی یا پرتاب ماهواره قرار است انجام شود. پرواز در این مناطق غیرمجاز‌ می‌تواند جریمه یا حادثه به دنبال داشته باشد.

• تمرینات نظامی و آموزشی: نوتام‌ها ممکن است از برگزاری مانورها یا تمرین‌های نظامی خبر دهند که باعث می‌شود بخش‌هایی از آسمان برای پرواز عمومی بسته شود. برای نمونه، فدراسیون پرواز آزاد برزیل به خلبانان هشدار داده است که در جریان مانور بزرگ نظامی «CRUZEX ۲۰۲۴» نوتام‌ها را به دقت چک کنند تا پرواز در مناطق رزرو شده ممنوع را اشتباهاً انجام ندهند.

• تغییرات فرودگاهی و زیرساخت‌ها: برخی نوتام‌ها اعلام می‌کنند که باندی از کار افتاده یا مسدود است، یا ایستگاه رادار/فرکانسی دچار مشکل شده است. این اطلاعات به خلبان پاراگلایدر کمک می‌کند تا از دسترسی به مناطق پروازی نزدیک فرودگاه‌ها یا مسیرهای تیک‌آف/فرود اطلاع داشته باشد.

• سایر موانع و خطرات: در مواقعی، موانع جدید (مانند ساختمان بلند یا دکل نصب شده) ممکن است در مسیر فرود و برخاست وجود داشته باشند. نوتام می‌تواند چنین خطراتی را در زمان اندک قبل از پرواز اطلاع دهد تا خلبان با دقت بیشتری برنامه‌ریزی کند.

نحوه دسترسی به NOTAMها برای عموم

برای دریافت پیام‌های NOTAM می‌توان از منابع آنلاین و اپلیکیشن‌های مختلف استفاده کرد:

• وب‌سایت‌های رسمی هواپیمایی: برای مثال، سامانه FAA NOTAM Search در آمریکا (آدرس notams.aim.faa.gov) به کاربر اجازه می‌دهد براساس کد فرودگاه، محدوده جغرافیایی، بازه زمانی و کلیدواژه، نوتام‌های مرتبط را پیدا کند. به طور مشابه، سازمان ICAO در پورتال iSTARS خود مخزن جهانی NOTAMها را در اختیار می‌گذارد و امکان جستجو با کلیدواژه فراهم کرده است. در اروپا، پایگاه داده‌های هوانوردی EAD (European AIS Database) و سرویس NOTAM بین‌المللی آن نیز دسترسی به اطلاعات به‌روز را ارائه می‌دهند.

• سایت‌های ملی مانند AIS ایران: در ایران، وب‌سایت اطلاع‌رسانی هوانوردی (AIS) تحت نظارت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی، فهرست NOTAMهای معتبر (سری A و B) را منتشر می‌کند . با مراجعه به ais.airport.ir و بخش «Airspace Safety and Security Warning» می‌توان به متن نوتام‌ها دسترسی یافت و نمونه‌های آن مانند «A0522/25» را مشاهده کرد. برای نمونه، یکی از NOTAMهای اخیر ایران هشدار «احتمال خرابی یا اختلال سیگنال GPS در محدوده OIIX شیراز» را شامل می‌شد .

همچنین لیست کامل و به‌روز نوتام های معتبر  ایران (سری A و B) به‌صورت فایل PDF از طریق لینک زیر قابل دانلود است:
دانلود PDF لیست NOTAMها

تصویر بالا به این شکل خوانده می‌شود
نوتام شماره A1349/25 – جایگزین نوتام A0522/25

تاریخ صدور: ۲۵ آوریل ۲۰۲۵
تاریخ و ساعت شروع اعتبار: ۲۵ آوریل ۲۰۲۵، ساعت ۱۰:۲۲ UTC
تاریخ و ساعت پایان اعتبار: ۲۴ ژوئیه ۲۰۲۵، ساعت ۲۰:۳۰ UTC (تخمینی – EST)

محل اعمال: فرودگاه شیراز (OISS)
کد منطقه‌ای: OIIX
کد نوع نوتام: QGAAU (اخلال در عملکرد GPS در منطقه فرودگاهی)

این نمونه نشان می‌دهد نوتام می‌تواند حتی برای مشکلات فنی (مانند سیگنال ناوبری ماهواره‌ای) هشدار بدهد، که هر خلبانی (از جمله پاراگلایدر) را از این نقص احتمالی مطلع می‌کند.

• اپلیکیشن‌های موبایل و سامانه‌های پرواز: برخی اپ‌های تخصصی  (برای اندروید/iOS) NOTAMهای رسمی را به صورت نقشه‌ای نمایش می‌دهند که به ویژه برای پرواز آزاد مفید است. برنامه‌هایی مثل ForeFlight یا SkyDemon برای خلبانان عمومی از طریق پرداخت حق اشتراک، داده‌های NOTAM را همراه با هواشناسی ارائه می‌کنند. برای کاربران علاقه‌مند به فضای آزاد نیز اپلیکیشن‌های رایگان مسیریابی رقابتی (مثل XCTrack، LK8000 و غیره) به مرور قابلیت‌هایی مانند وارد کردن NOTAM از منابع آنلاین را افزوده‌اند.

برای آشنایی با مفاهیمی مثل VFR، IFR و دیگر اصطلاحات پروازی به این مطلب مراجعه کنید.